نوع مقاله : فنی ترویجی

نویسنده

استادیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری،

چکیده

فرسایش خاک هر محل از یک سو، تحت تاثیر ویژگی‌های طبیعی قرار دارد و از سوی دیگر از فعالیت‌های انسان تاثیر می‌پذیرد. نظام بارشی مدیترانه‌ای و فرسایندگی زیاد آب، وسعت زیاد خاک‌ها و سازندهای حساس به فرسایش، پوشش گیاهی طبیعی تنک در بسیاری از مناطق کشور و شرایط ناهمواری‌ها شماری از عوامل طبیعی مهم موثر بر فرسایش خاک در ایران هستند. عواملعمدهفرسایشآبی ناشی از دخالت انسان در سطحکشور که به آنفرسایش تشدیدیخاک اطلاق می‌شود را می‌توان در عدماستفادهصحیحو مطابقاستعداد و عمدتاً بیش از ظرفیت از اراضی ارائه کرد. تغییرات وسیع کاربری اراضی و از بین بردن پوشش سطحی پدیده‌ای است که در جای جای کشور می‌توان مشاهده کرد. مواردی از قبیل چرای بی‌رویه مراتع و شخم دیم‌زارهای کم بازده در حیطه بهره‌برداری کشاورزی و منابع طبیعی و اجرای پروژه‌های عمرانی نظیر جاده‌سازی، احداث ساختمان و معدن‌کاوی بدون لحاظ اصول حفاظت خاک به طور روزافزونی فرسایش را تشدید می‌کند. ضعف قوانین مصوب در زمینه حفاظت خاک و عدم اجرای صحیح آن‌ها نیز باید به این مشکلات اضافه شود. در این مقاله، مجموعه عوامل موثر بر فرسایش آبی در کشور به طور خلاصه بررسی و تحلیل شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Review on Major Water Erosion Factors in Iran

نویسنده [English]

  • m a

چکیده [English]

Soil erosion in a given area depends on natural characteristics of the place as well as the rate of  human impact. In Iran, the Mediterranean precipitation regime and relatively high erosivity of rain, wide area of erodible soils/lithological formations, sparse natural vegetation in many regions and mountainous topography are main natural factors that affect soil erosion by water. Accelerated soil erosion is due to inaccurate human activities particularly by land misuse without considering its capability and capacity. Wast changing in land uses and removing surface protective cover are common phenomena in many parts of the country. Some features such as over grazing in ranges and ploughing inefficient dry farms in agricultural and natural resources areas; implementation of development projects such as road construction, building and mining, without taking into account principles of soil conservation are increasingly exacerbate the rate of soil erosion. Poor enacted legislation on the area of soil conservation as well as improper implementation should be considered as an important issues too which worsen the erosion situation. This article reviews and discusses above mentioned factors by means of some quantitative and qualitative data and examples countrywide.

کلیدواژه‌ها [English]

  • natural factors
  • Aggravating factors
  1. امامی. ن.، ج. غیومیان، ا. ح.  چرخابی و ر. رئیسیان. 1385. بررسی علل زمین لغزش افسرآباد به منظور پیشنهاد گزینه‌های مناسب جهت تثبیت. گزارش‌نهایی طرح پژوهشی. پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری. 132 ص.
  2. بلالی، م. ر.، ژ. کئولارتز و م. کورتهالز. 1389. مدیریت بازتابی اراضی و آب در ایران، ارتباط فناوری، حکمرانی و فرهنگ: قسمت اول: ﭘﺎراداﻳﻤﻬﺎی ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اراﺿﻲ و آب. مجله پژوهش آب در کشاورزی. 24(2): 73-97.
  3. بلالی، م. ر.، ژ. کئولارتز و میشل کورتهالز. 1390. مدیریت بازتابی اراضی و آب در ایران، ارتباط فناوری، حکمرانی و فرهنگ: قسمت دوم: نگرش ذینفعان و عناصر کلیدی چارچوب بازتابی. مجله پژوهش آب در کشاورزی. 25(1): 1-20.
  4. پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری. 1386. گزارش نهایی سیمای حوزه‌های آبخیز کشور. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری.
  5. پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری. 1392. بررسی فرسایش مجاز و تدقیق ارقام فرسایش آبی خاک در اقالیم مختلف کشور. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری.
  6. جاماب (شرکت مهندسین مشاور). 1378. گزارش سنتز. طرح جامع آب کشور. وزارت نیرو.
  7. حکیم خانی، ش. 1386. مروری بر شاخص های فرسایندگی باران و انتخاب شاخص مناسب برای ایران. در گزارش نهایی طرح سیمای حوزه‌های آبخیز ایران. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور.
  8. خلیلی، ع. 1371. اقالیم خشک و فراخشک در ایران. مجموعه مقالات سمینار بررسی مسایل مناطق بیابانی و کویری ایران . یزد. مرکز تحقیقات کویری و بیابانی ایران وابسته به دانشگاه تهران. 32-14.
  9. رفاهی، ح. ق. 1384. فرسایش آبی و کنترل آن، انتشارات دانشگاه تهران. 552 صفحه.
  10. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور. 1387. سند توسعه منابع طبیعی و آبخیزداری در افق 1404، 324 صفحه.
  11. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور. 1381. برنامه و استراتژی منابع طبیعی. انتشارات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور. 

 

  1. شریفی، ا. 1388. برنامه راهبردی بهینه سازی الگوهای مدیریت حوزه های آبخیز. گزارش نهایی طرح پژوهشی. پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری.
  2. عرب­خدری، م. و م. جافریان. 1391. تأثیر جاده­ها بر فرسایش و رسوب­زایی. روزنامه­ی ایران، شماره 5180، ص7.
  3. فاموری، ج. و م‌ل دیوان. 1358. خاکهای ایران. موسسه تحقیقات خاک و آب. نشریه شماره240. 383 ص.
  4. ل. دادور، ی. نوروزی بنیس و ع. جعفری‌اردکانی. 1391. بررسی و تعیین مقدار فرسایش خاک با استفاده از مکعب‌های آلومینیومی در اراضی دیم به منظور مدیریت صحیح حوزه‌های آبخیز (مطالعه موردی در حوزه هنام و مرک استان‌های لرستان و کرمانشاه). مجموعه مقالات هشتمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری. لرستان.
  5. ملکوتی، ع. و غ. نوروزی. 1362. تحلیلی بر سیل مورخ 28/2/1362 حوزه آبخیز سد کرج.  دفتر حفاظت خاک و آبخیزداری سازمان جنگل‌ها و مراتع.
  6. نیک‌کامی، د.  ع. جعفری اردکانی، ف. بیات‌موحد و پ. رزم‌جو. 1384. تعیین اثرات شخم بر میزان فرسایش خاک و تعیین حد شیب. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری.
  7. نیک‌کامی، د. م. عرب‌خدری، ا. سررشته‌داری و دادور ل. 1392. بررسی و تعیین مناسب‌ترین شاخص فرسایندگی باران در مناطق مختلف ایران. گزارش‌نهایی طرح پژوهشی. پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری. 120 ص.