سعید سعادت؛ لیلا اسماعیل نژاد؛ حامد رضایی؛ رسول میرخانی
چکیده
حدود 80 درصد اراضی کشاورزی جهان بهصورت دیم کشت میشوند و این اراضی نزدیک به60 درصد نیاز غذایی بشر را تأمین میکنند. با توجه به پراکنش نامناسب بارش در مناطق خشک و نیمهخشک، جلوگیری از شور شدن خاک و آب این اراضی بسیار ضروری است. اراضی دیم یکی از مهم‌ترین منابع برای تولید در بخش کشاورزی به‌ویژه در شرایط کنونی است که توسعه اراضی ...
بیشتر
حدود 80 درصد اراضی کشاورزی جهان بهصورت دیم کشت میشوند و این اراضی نزدیک به60 درصد نیاز غذایی بشر را تأمین میکنند. با توجه به پراکنش نامناسب بارش در مناطق خشک و نیمهخشک، جلوگیری از شور شدن خاک و آب این اراضی بسیار ضروری است. اراضی دیم یکی از مهم‌ترین منابع برای تولید در بخش کشاورزی به‌ویژه در شرایط کنونی است که توسعه اراضی آبی با محدودیت روبهرو باشد. یکی از محدودیتهای مهم که میتواند در توسعه و استفاده از این اراضی مؤثر باشد، شوری خاک است که افزون بر محدودیتهای دیگر (کمبود رطوبت و ...)، میتواند باعث کاهش تولید در این اراضی شود. به‌منظور آگاهی از وضعیت شوری اراضی دیم کشور، در یک پژوهش ملی تعداد 849 پایگاه مطالعاتی انتخاب و نمونههای خاک از اعماق مختلف تهیه و افزون بر هدایت الکتریکی، برخی ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی آن‌ها نیز اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد که بیشترین و کمترین مقدار شوری در اراضی دیم با کاربری زراعی (عمق 30-0 سانتیمتر) بهترتیب برابر 97/5 و 0/19 دسیزیمنس بر متر است. میانگین شوری خاک سطحی این اراضی (عمق 30-0 سانتیمتر) برابر 2/28 دسیزیمنس بر متر بوده و بیش از 50 درصد خاکهای این اراضی دارای شوری بیش از 0/6 دسیزیمنس بر متر بودند. همچنین، نتایج تحلیل مؤلفه اصلی نشان داد تغییرپذیری شوری خاک در اراضی دیم، تحت تأثیر ویژگیهای اقلیمی (مثل دما و بارش و سایر شاخصهای منتج شده از این دو عامل شامل شاخصهای بارش استانداردشده و خشک‌سالی مؤثر) و همچنین ویژگیهای خاک (کربن آلی، رس و مقادیر املاح محلول به‌ویژه سدیم) بودند.
حامد رضایی؛ کریم شهبازی؛ سعید سعادت؛ کامبیز بازرگان
چکیده
عوامل بسیاری بر روی تولید محصولات سالم تأثیر دارند، چندان‌که نظارت بر آن‌ها مستلزم نگاه فرآیندی و سیستمی در کلیه مراحل قبل از کشت تا هنگام عرضه و مصرف آن‌ها هست. لذا به‌منظور آگاهی از مهم‌ترین عوامل و استفاده از تجارب ملّی و بین‌المللی، مطالعات داخلی و خارجی انجام‌گرفته، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت تا به‌توان بر اساس آن مطالعات ...
بیشتر
عوامل بسیاری بر روی تولید محصولات سالم تأثیر دارند، چندان‌که نظارت بر آن‌ها مستلزم نگاه فرآیندی و سیستمی در کلیه مراحل قبل از کشت تا هنگام عرضه و مصرف آن‌ها هست. لذا به‌منظور آگاهی از مهم‌ترین عوامل و استفاده از تجارب ملّی و بین‌المللی، مطالعات داخلی و خارجی انجام‌گرفته، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت تا به‌توان بر اساس آن مطالعات و اقدامات بعدی را طراحی نمود. خاک بستر تولید محصولات کشاورزی است. اگرچه تشکیلات زمینشناسی دارای غلظتهای بالای عناصر آلاینده(به‌ویژه فلزات سنگین) میتواند باعث آلودگی منابع خاک گردد، امّا فعالیت‌های بشری همانند فعالیت صنایع آلاینده، استفاده نادرست از نهاده‌های کشاورزی مانند آفت‌کش‌ها، کودهای شیمیایی و آلی (به‌ویژه کودهای فسفاتی، کودهای عناصر کم‌مصرف، لجن‌فاضلاب غیراستاندارد)، فاضلاب با کیفیت نامناسب، فرونشست‌های جوی به‌ویژه در مناطق شهری و حاشیه شهرها، از جمله مواردی هستند که خاک را تحت تأثیر آلاینده‌ها قرار میدهند. آلودگی آب امری منفک از خاک نبوده بلکه در ارتباط تنگاتنگ باهم هستند. هرچند گزارش‌هایی در مناطقی از کشور حاکی از وجود برخی فلزات سنگین در منابع آب با منشأ ژئوهیدرولوژیکی وجود دارد، امّا به نظر می‌رسد استفاده از فاضلاب‌ها در آبیاری محصولات کشاورزی در برخی نقاط به دلیل حجم و زمان طولانی نیازمند توجه جدی هست. درنهایت مدیریت به‌عنوان کلیدیترین عامل در سلامت محصولات، نقشآفرینی اصلی را دارد. به هر روی تولید محصولات سالم صرفاً با منابع پایه (الف)خاک، (ب)آب و (ج) هوای سالم همراه با (د)مدیریت درست و با استفاده از (هـ)نهاده‌های سالم، (و)ضمن حفظ تعادل زیستی امکان‌پذیر است. وضعیت آلودگی محصولات مختلف در حقیقت برآیندی از فرآیند تولید محصول و عوامل مؤثر بر آن هست. نتایج بررسی برخی مطالعات داخلی نشان داد که به دلیل حساسیت و نیاز به تجربه بالا در مراحل مختلف نمونه‌برداری، اندازه‌گیری، گزارش تفسیر نتایج فلزات‌سنگین و نیترات نتایج بسیاری از مطالعات قابل استفاده نیست. در بین محصولات، غلظت نیترات در محصولاتی همانند اسفناج، کاهو، کرفس، سیب‌زمینی و خیار بیشترین و در محصولات میوه‌ای همانند گوجه‌فرنگی، هندوانه و طالبی کمترین غلظت نیترات مشاهده شد. در مورد فلزات سنگین نیز گسترش عمومی در مطالعات مشاهده نمی‌گردد.برای مدیریت و تولید محصولات با حدود مجاز آلاینده‌ها لازم است تا عوامل ذکرشده در تولید محصول سالم مورد توجه قرار گیرد. در این رویکرد، مدیریت بهینه حاصلخیزی خاک برای کنترل نیترات در محصولات، انتخاب گونه و رقم مناسب، عدم کاشت در اراضی آلوده و یا در معرض فرونشست‌های جوی و آب‌های آلوده امر ضروری است. برای رسیدن به این هدف انجام پایش کیفیت محصولات کشاورزی با صحت و دقت مناسب و شناسایی مناطق پر ریسک در تولید محصولات آلوده و عوامل آلاینده می‌توان نسبت به ارائه راهکار مناسب در هر منطقه متناسب با عامل آن اقدام نمود.
حامد رضایی؛ سعید سعادت
چکیده
استفاده مجدد از فاضلاب و پساب برای آبیاری و کشاورزی از گذشته‌های دور در دنیا مطرح بوده است. افزایش جمعیت، مهاجرت به شهرها و گسترش شهرنشینی، ارتقاء استانداردهای زندگی، رشد و گسترش صنایع و... سبب گردیده تا حجم فاضلاب زیادی در مناطق محدودی تولید شود که محیط توان پالایش آن را ندارد. این در حالی است که این حجم بالای فاضلاب تولیدی میتواند ...
بیشتر
استفاده مجدد از فاضلاب و پساب برای آبیاری و کشاورزی از گذشته‌های دور در دنیا مطرح بوده است. افزایش جمعیت، مهاجرت به شهرها و گسترش شهرنشینی، ارتقاء استانداردهای زندگی، رشد و گسترش صنایع و... سبب گردیده تا حجم فاضلاب زیادی در مناطق محدودی تولید شود که محیط توان پالایش آن را ندارد. این در حالی است که این حجم بالای فاضلاب تولیدی میتواند به‌عنوان منبعی برای تأمین آب، مواد و انرژی موردتوجه قرار گیرد. با توجه به پیشرفت فناوری‌های تصفیه فاضلاب در جهان، امکان تصفیه فاضلاب با طیفی وسیع از کیفیت پساب خروجی فراهم می‌باشد. چندان‌که پساب خروجی از کیفیت مناسب برای شرب گرفته تا کیفیت بسیار پائین را دربرمی گیرد. با چنین توانمندی علمی دیگر نمی‌توان تصور عدم استفاده از پساب برای آبیاری در کشاورزی را به کار برد. اما سؤالی که در اینجا پیش می‌آید تناسب کیفیت پساب با نوع کاربرد پساب با توجه به مسائل اقتصادی می‌باشد. این امر نیازمند دسترسی به استانداردها، دستورالعمل‌ها و معیارهای قابل‌اجرا برای هریک از بخش‌های مختلف می‌باشد تا بتوان آن را با رعایت استاندارهای زیست‌محیطی بکار برد. البته استفاده از پساب به عنوان منبع آب پایدار در آبیاری محصولات کشاورزی با رعایت ملاحظات زیست محیطی را بایستی به‌عنوان بخشی از مدیریت پایدار با توجه به وضعیت بحران آب تلقی نمود. سامانه‌ای که مراحل مختلف تولید، جداسازی، جمع‌آوری، انتقال، تصفیه را همراه با ذینفعان هر بخش دربرمی گیرد. در این سامانه مفاهیمی همانند کاهش فاضلاب، استفاده مجدد، بازچرخانی و بازیافت جایگاه ویژه‌ای دارند تا فاضلاب نه به‌عنوان یک پساب دورریختنی بلکه به‌عنوان یک منبع تجدید پذیر تلقی گردد.