حسین اسدی؛ حسین بشارتی؛ منوچهر گرجی
چکیده
کشور ایران با قرارگرفتن در محدوده خشک و نیمه‌خشک جهان و نیز با توجه به شرایط زمین‌شناسی و پستی و بلندی، دارای محدودیت‌های متنوع و گسترده‌ای در منابع خاک و اراضی می‌باشد. این محدودیت‌ها با بهره‌برداری‌های غیراصولی و فشرده در طی چند دهه گذشته، موجب ایجاد چالش‌های فراوانی برای این منابع پایه و در نتیجه به خطر افتادن امنیت غذایی ...
بیشتر
کشور ایران با قرارگرفتن در محدوده خشک و نیمه‌خشک جهان و نیز با توجه به شرایط زمین‌شناسی و پستی و بلندی، دارای محدودیت‌های متنوع و گسترده‌ای در منابع خاک و اراضی می‌باشد. این محدودیت‌ها با بهره‌برداری‌های غیراصولی و فشرده در طی چند دهه گذشته، موجب ایجاد چالش‌های فراوانی برای این منابع پایه و در نتیجه به خطر افتادن امنیت غذایی و سلامت جامعه شده است. در این مقاله، ضمن بیان مختصر اهمیت و کارکردهای خاک، وضعیت فعلی، و مهم‌ترین چالش‌ها و محدودیت‌های منابع منابع خاک کشور تبیین شده‌است. بر اساس اطلاعات و داده‌های موجود، فرسایش آبی و بادی خاک مهم‌ترین عامل تخریب خاک در ایران است که دارای پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و محیطی فراوان و گسترده‌ای است. فرسایش خاک به شکل‌های مختلف بادی و آبی در گستره ایران در همه کاربری‌ها وجود دارد. فرسایش‌های سطحی اغلب در دیمزارها و مراتع تخریب شده بسیار معمول می‌باشد. در حالی که فرسایش‌های عمقی (آبکندی و کناره‌ای) نقش غالب و اصلی را در تلفات کل خاک و رسوبدهی حوضه‌ها دارند. کم‌ترین مقدار متوسط فرسایش خاک براورد شده در کشور، خیلی بیشتر از حدقابل تحمل خاک و توان خاکسازی می باشد. مهم‌ترین عامل تخریب خاک در اراضی فاریاب، شورشدن خاک است. دست‌کم بیش از 50 درصد اراضی تحت کشت آبی کشور با مشکل فزاینده شوری مواجه هستند. تغییر کاربری اراضی را شاید بتوان مهم‌ترین و اضطراری‌ترین چالش منابع خاک کشور به ویژه اراضی حاصلخیز کشاورزی دانست که دارای پیامدهای منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی می‌باشد. کمبود کربن آلی و کاهش توان تولیدی منابع خاک از محدودیت‌های مهم کیفیت اراضی کشاورزی می‌باشد که امنیت و سلامت غذایی کشور را به شدت تهدید می‌کنند. تخریب منابع خاک کشور، نه تنها کارکرد تولیدی و زیست محیطی آن را تحت تاثیر قرار داده، بلکه ظرفیت اراضی و سرزمین را برای مقابله و سازگاری با تغییر اقلیم، وقوع خشکسالی و سیل نیز به شدت کاهش داده است. وقوع سیلاب‌های شدید با تواتر بیشتر از دوره بازگشت رخدادهای بارندگی، و نیز خشکسالی‌های شدیدتر از نشانه‌های این روند می‌باشند.