فنی ترویجی
مراد میرزایی؛ منوچهر گرجی؛ ابراهیم مقیسه؛ حسین اسدی؛ احسان رضوی طوسی
دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1400، صفحه 187-204
چکیده
افزایش غلظت گازهای گلخانهای اثرات جبران‌ناپذیری بر تغییر اقلیم، محیط‌زیست و سلامت بشر دارد. دی‌اکسید کربن (CO2)، متان (CH4) و نیتروزاکساید (N2O) گازهای گلخانهای اصلی هستند. فعالیت میکروبی، تنفس ریشه، فرآیندهای تجزیه شیمیایی و همین‌طور تنفس هتروتروفی موجودات خاک منجر به تولید گازهای گلخانهای در خاکها میگردند. میزان انتشار ...
بیشتر
افزایش غلظت گازهای گلخانهای اثرات جبران‌ناپذیری بر تغییر اقلیم، محیط‌زیست و سلامت بشر دارد. دی‌اکسید کربن (CO2)، متان (CH4) و نیتروزاکساید (N2O) گازهای گلخانهای اصلی هستند. فعالیت میکروبی، تنفس ریشه، فرآیندهای تجزیه شیمیایی و همین‌طور تنفس هتروتروفی موجودات خاک منجر به تولید گازهای گلخانهای در خاکها میگردند. میزان انتشار گازهای گلخانهای متأثر از عوامل گوناگون محیطی و مدیریتی است. جریان کربن از خاک به اتمسفر بهصورت دی‌اکسید کربن ناشی از تنفس و سایر فعالیتهای موجودات زنده خاک است. نیتروزاکساید از طریق فرآیندهای نیتریفیکاسیون و دنیتریفیکاسیون و متان با فرآیند متانوژنز میکروبی تحت شرایط غیرهوازی تولید میشود. میزان انتشار گازهای گلخانهای با استفاده از روشهای گوناگونی اندازهگیری میشود که متداولترین نوع آن روش اتاقک بسته است. مدیریت صحیح خاکهای کشاورزی پتانسیل قابل‌توجهی در کاهش انتشار گازهای گلخانهای دارد. بهکارگیری تناوب زراعی، استفاده از محصولات پوششی، اعمال روشهای خاکورزی حفاظتی، نگهداری بقایای محصولات و پرهیز از سوزاندن یا حذف نمودن آن‌ها، از جمله روشهای مدیریتی مناسب جهت کاهش انتشار دی‌اکسید کربن از خاک هستند. راهکارهایی از قبیل مدیریت بهتر نیتروژن از طریق کاربرد به‌موقع کودهای نیتروژنی و متناسب با مقدار نیاز محصول و تقسیط آن‌ها در مراحل گوناگون رشد گیاه، گنجاندن محصولات لگوم در تناوب زراعی، مدیریت مناسب بقایای گیاهی، استفاده از کودهای آهسته رهش و مصرف مواد بازدارنده نیتریفیکاسیون و دنیتریفیکاسیون باعث کاهش انتشار نیتروزاکساید از خاک میگردند. کاهش انتشار متان نیز از طریق زهکشی شالیزارها به‌منظور ایجاد تهویه مناسب برای اکسیداسیون متان و تجزیه بقایای گیاهی قبل از غرقاب شدن از طریق خاکورزی یا تبدیل آن‌ها به کمپوست امکانپذیر است.
فنی ترویجی
هوشنگ خسروی
چکیده
گندم ماده اصلی در سبد غذایی مردم ایران بوده و تقریباً یک‌سوم از سطح زیر کشت محصولات زراعی در کشور به این محصول مهم اختصاص دارد. مهمترین روش تغذیه گندم، کاربرد کودهای شیمیایی است. با این حال، مصرف نامتعادل و بیش از نیاز گیاه به این کودها، موجب مشکلات زیست‌محیطی میشود. یکی از روشهای مبتنی بر کشاورزی پایدار برای این حل مسئله، استفاده ...
بیشتر
گندم ماده اصلی در سبد غذایی مردم ایران بوده و تقریباً یک‌سوم از سطح زیر کشت محصولات زراعی در کشور به این محصول مهم اختصاص دارد. مهمترین روش تغذیه گندم، کاربرد کودهای شیمیایی است. با این حال، مصرف نامتعادل و بیش از نیاز گیاه به این کودها، موجب مشکلات زیست‌محیطی میشود. یکی از روشهای مبتنی بر کشاورزی پایدار برای این حل مسئله، استفاده از کودهای زیستی است. کودهای زیستی از طریق تثبیت نیتروژن مولکولی، حلکنندگی عناصر نامحلول مانند فسفر و روی، آزادسازی پتاسیم از خاک، تولید سیدروفور و افزایش قابلیت دسترسی آهن، اکسیداسیون گوگرد و تولید مواد محرک رشد، موجب افزایش رشد گیاه میشوند. پژوهشها نشان داده است که استفاده از کودهای زیستی باعث افزایش رشد و عملکرد گندم میشود. کودهای زیستی همچنین از طریق تولید آنزیم ACC-دآمیناز، ترکیبات اسمولیت و پلیساکاریدهای خارج سلولی قادر هستند که در شرایط تنشهای محیطی مانند خشکی و شوری اثرات تنشی در گندم را کاهش دهند. تولید کودهای زیستی به‌ویژه در کشورهای پیشرفته رونق قابل‌توجهی یافته است. در ایران نیز انواعی از کودهای زیستی برای محصولات مختلف ازجمله گندم معرفی شده است. برای کنترل کیفی کودهای زیستی، در برخی کشورها ازجمله ایران دستورالعملهایی تدوین شده است. روش مؤثر و اقتصادی مصرف کودهای زیستی برای گندم بهصورت بذرمال است. وجود متخصصین ماهر، دانش‌های فنی و زیرساختهای لازم در بخش خصوصی از پتانسیلها و فرصتهای مناسب برای رونق تولید کودهای زیستی در زراعت گندم در ایران است. از محدودیتهای مصرف کودهای زیستی میتوان به کم بودن مقدار ماده آلی در خاکهای ایران و هتروتروف بودن باکتریهای مورداستفاده، فراوانی کودهای شیمیایی، نیاز به تجهیزات و ملاحظات خاص و عدم ارتباط مناسب بین بخش پژوهش، تولید و ترویج کودهای زیستی اشاره نمود. برای توسعه پژوهش، تولید و مصرف کودهای زیستی پیشنهاد میشود که استعداد اراضی مختلف در پاسخدهی به کودهای زیستی ویژه گندم مورد بررسی قرار گیرد. همچنین، انجام تحقیقات بنیادی و مولکولی در مورد خصوصیات محرک رشدی ریزجانداران پیشنهاد میشود.
فنی ترویجی
سید پدرام نی نیوا؛ مهرناز شهریور؛ علی نجفی نژاد
دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1400، صفحه 221-230
چکیده
استفاده از منابع طبیعی بهعنوان اصل اساسی زندگی، نیازمند دیدگاهی در راستای پتانسیلها و واقعیتهای حاکم بر آن است که تحت برنامهریزی و مدیریت اصولی انجام میپذیرد، هرگونه بهرهبرداری بدون توجه به اصول پایداری، تأثیرات جبران‌ناپذیر و یا پر هزینه را رقم میزند. مطالعه حاضر به پیشبینی و برآورد مقدار جابجایی خاک حاصل ...
بیشتر
استفاده از منابع طبیعی بهعنوان اصل اساسی زندگی، نیازمند دیدگاهی در راستای پتانسیلها و واقعیتهای حاکم بر آن است که تحت برنامهریزی و مدیریت اصولی انجام میپذیرد، هرگونه بهرهبرداری بدون توجه به اصول پایداری، تأثیرات جبران‌ناپذیر و یا پر هزینه را رقم میزند. مطالعه حاضر به پیشبینی و برآورد مقدار جابجایی خاک حاصل از عملیات خاکورزی با بهره‌گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی در راستای ارزیابی، ارائه الگوهای برنامهریزی، اتخاذ تصمیمات مدیریتی، ترویج، آموزش و اجرای پروژه‌های سودمند در ارتباط با کاهش نرخ جابجایی خاک در اراضی زراعی زیرحوضه چهلگزی با توجه به نقشه کاربری اراضی سال 1393 پرداخته است. طی این پژوهش ابتدا نقشه کابری اراضی و شیب اراضی زراعی منطقه، تهیه و نوع ادوات خاکورزی (گاوآهن و چیزل) مورد استفاده نیز از طریق بازدید میدانی تعیین شد و سپس معادلات پیشبینی میزان جابجایی خاک متناسب با نوع ادوات در منطقه انتخاب و با استفاده از آن اقدام به برآورد مقدار جابجایی خاک شد. نتایج پژوهش بیانگر پتانسیل بالای این زیرحوضه در فرسایش خاکورزی و جابجایی خاک با توجه به سهم قابل توجه مساحت اراضی زراعی دیم است؛ بهگونهای که متوسط میزان پیشبینی جابجایی طولی خاک در جهت شیب با استفاده از معادلات گاوآهن‌برگرداندار بهعنوان ابزار غالب در زیرحوضه از 1/40 تا 44/53 متر تعیین شد که با توجه به اهمیت عملیات و فرسایش خاکورزی و همچنین موقعیت زیرحوضه در تأمین آب سد قشلاق نیازمند جدیت و توجه بیشتر به کاهش نرخ جابجایی خاک و واقعیتهای حاکم بر سیستم کشاورزی استان کردستان و کشور ایران است.
فنی ترویجی
عبدالرضا کاظمی نیا کرانی؛ ابواالفضل نژاد خراسانی
دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1400، صفحه 231-245
چکیده
سنجش از دور فناوری کلیدی برای ارزیابی وسعت و مقدار تغییرات پوشش اراضی است که اطلاع از این تغییرات بهعنوان اطلاعات پایه برای برنامه‌ریزی‌های مختلف اهمیت ویژه‌ای دارد . در این بررسی تغییرات سطح زیر کشت پوشش گیاهی پسته بررسی‌شده است و امکان پیشبینی آن در آینده با استفاده از مدل زنجیره مارکوف برای منطقه زیدآباد ، مورد ارزیابی قرار ...
بیشتر
سنجش از دور فناوری کلیدی برای ارزیابی وسعت و مقدار تغییرات پوشش اراضی است که اطلاع از این تغییرات بهعنوان اطلاعات پایه برای برنامه‌ریزی‌های مختلف اهمیت ویژه‌ای دارد . در این بررسی تغییرات سطح زیر کشت پوشش گیاهی پسته بررسی‌شده است و امکان پیشبینی آن در آینده با استفاده از مدل زنجیره مارکوف برای منطقه زیدآباد ، مورد ارزیابی قرار گرفته است. در این پژوهش ، تصاویر سنجنده لندست 7 و لندست 8 به ترتیب برای سال‌های 1379 ، 1389 و 1398 ، استفاده شده است. تصاویر هر سه مقطع زمانی به دو طبقه کاربری اراضی : پوشش گیاهی (محصول پسته) و فاقد پوشش گیاهی ( مسکونی ، بستر رودخانه ، بایر ، مرتع ) ، طبقه‌بندی‌شده است. بنا بر نتایج ، کشاورزی و لزوماً سطح زیر کشت پسته که پویاترین کاربری موجود در منطقه است و وسعت آن طی 1379 تا 1389 روندی صعودی داشته است ، به‌طوری‌که مقدار1888/83 هکتار (15/04درصد) به این اراضی اضافه‌شده است. روند تغییرات سطح زیر کشت محصول پسته نیز طی سال‌های 1389 تا 1398 نیز روندی صعودی بوده ، به‌طوری‌که مقدار1685/07 هکتار (11/66 درصد ) به این اراضی افزوده‌شده است. نتایج حاصل از آنالیز زنجیره مارکوف در دوره 1389 تا 1398 برای پیشبینی تغییرات کاربری اراضی سال 1408 استفاده‌شده است. که نتایج حاصل از افزایش سالانه سطح زیرکشت پسته در این منطقه خبر می‌دهد.
فنی ترویجی
مرتضی مفیدی چلان؛ حبیب نظرنژاد؛ الهام محرم پور
چکیده
شناسایی محلهای مناسب برای عملیات ذخیره نزولات آسمانی، گامی مهم در راستای تأمین آب در حوزههای آبخیز است. این تحقیق باهدف شناسایی عوامل تأثیرگذار بر نفوذ و ذخیرهی آب باران برای شناسایی محلهای مناسب برای استفاده از روشهای ذخیره نزولات آسمانی در حوزه آبخیز نازلو چای ارومیه انجام شد. برای انجام تحقیق؛ ابتدا معیارهای شیب، ...
بیشتر
شناسایی محلهای مناسب برای عملیات ذخیره نزولات آسمانی، گامی مهم در راستای تأمین آب در حوزههای آبخیز است. این تحقیق باهدف شناسایی عوامل تأثیرگذار بر نفوذ و ذخیرهی آب باران برای شناسایی محلهای مناسب برای استفاده از روشهای ذخیره نزولات آسمانی در حوزه آبخیز نازلو چای ارومیه انجام شد. برای انجام تحقیق؛ ابتدا معیارهای شیب، مقدار بارندگی، کاربری اراضی، بافت و عمق خاک بهعنوان عوامل تأثیرگذار بر ذخیرهی آب باران مشخص‌شده و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی وزن معیارهای انتخاب‌شده برای هر کدام از عملیات اصلاحی به دست آمد. سپس با استفاده از مدل تاپسیس، زیرحوزهها نسبت به اجرای عملیات اصلاحی پیتینگ، بانکت، تراسبندی و کنتورفارو اولویتبندی شدند. نتایج نشان داد اجرای عملیات پیتینگ در حوزه موردمطالعه از اولویت بالاتری برخوردار است، به‌طوری‌که آماره حاصل از مدل تاپسیس برای عملیات اصلاحی پیتینگ در زیرحوزههای یک تا هفت به ترتیب 0/94، 0/28، 0/20، 0/31، 0/08،0/02، 0/01 به دست آمد که نشان داد، زیر حوزه‌ی شماره 1 برای اجرای عملیات اصلاحی پیتینگ نسبت به سایر زیرحوزهها از اولویت بالاتری برخوردار است. همچنین برای عملیات اصلاحی بانکتبندی، تراسبندی و کنتورفارو، اولویتبندی زیرحوزهها به ترتیب شامل زیر حوزههای سه، دو و چهار به دست آمد. با توجه به اینکه اجرای روشهای جمعآوری آب باران به دلیل پرهزینه بودن و عدم توجیه اقتصادی در اولویت قرار ندارند، اجرای عملیات اصلاحی ذخیره نزولات آسمانی با توجه کم‌هزینه بودن و اهداف چندمنظوره آن میتواند بهترین گزینه برای جمعآوری آب باران در حوزه آبخیز نازلو چای باشد. همچنین معیارها و مدل تلفیقی AHP- TOPSIS به کار گرفته‌شده در این تحقیق میتواند در خصوص انتخاب عملیات اصلاحی مناسب برای جمعآوری آب باران در حوزههای آبخیز برای بخش اجرایی کشور راهگشا باشد.
فنی ترویجی
عباس نوروزی
دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1400، صفحه 263-274
چکیده
بخش قابل توجهی از اراضی خالصه(اراضی از آن دولت) در آستانه انقلاب مشروطه و تشکیل نهاد قانونگذاری مجلس در کشور به صورت تیول مورد بهرهبرداری قرار میگرفت. یکی از مهمترین مصوبات دوره اول مجلس شورای ملی لغو تیولداری بود. هدف این مقاله بررسی مشروح مذاکرات صورت گرفته در دوره اول مجلس شورای ملی، در خصوص لغو تیولداری است. این مطالعه ...
بیشتر
بخش قابل توجهی از اراضی خالصه(اراضی از آن دولت) در آستانه انقلاب مشروطه و تشکیل نهاد قانونگذاری مجلس در کشور به صورت تیول مورد بهرهبرداری قرار میگرفت. یکی از مهمترین مصوبات دوره اول مجلس شورای ملی لغو تیولداری بود. هدف این مقاله بررسی مشروح مذاکرات صورت گرفته در دوره اول مجلس شورای ملی، در خصوص لغو تیولداری است. این مطالعه به روش کتابخانهای و اسنادی و مبتنی بر مشروح مذاکرات مجلس ملی صورت گرفته است. نتایج بررسی نشان می‌دهد که مهم ترین انگیزه تصویب این مصوبه از سوی مجلس، بهبود وضع مالی دولت از طریق کاهش مواجب تیولداران و همچنین افزایش درآمد دولت از محل تیولات برگشتی است. علاوه بر این، نتایج نشان داد که مجلس در تصویب این قانون اتفاق نظر داشت. به عبارت دیگر، علیرغم این که ملاکین یکی از شش طبقه نمایندگان دوره اول مجلس شورای ملی را تشکیل میدادند، اما، هیچ مخالفت آشکاری در بازگرداندن تیولات از سوی نمایندگان ابراز نشد و فقط در پنج جلسه سخنانی از نمایندگان در این موضوع ابراز شد.همچنین، حداقل پانزده درصد از نمایندگان در موضوع لغو تیولداری مشارکت داشتند. علاوه براین، مهمترین امتیاز لغو تیولداری که از سوی نمایندگان مورد تأکید قرار گرفت را باید افزایش درآمد دولت دانست.
فنی ترویجی
فریده عباس زاده افشار
دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1400، صفحه 275-290
چکیده
رادیونوکلئیدهای ریزشی (سزیم-137، سرب-210 و برلیوم-7) به‌طور قابل توجهی برای ارزیابی و بررسی اطلاعات کمّی فرسایش و نرخ توزیع مجدد خاک در زمیننماهای کشاورزی، در بازههای زمانی مختلف استفاده میشوند. این روش میتواند مکمل مناسبی برای فناوریهای مرسوم اندازهگیری فرسایش و رسوب‌گذاری خاک باشد. هدف این مقاله بررسی برتری‌ها و کاستی‌ها ...
بیشتر
رادیونوکلئیدهای ریزشی (سزیم-137، سرب-210 و برلیوم-7) به‌طور قابل توجهی برای ارزیابی و بررسی اطلاعات کمّی فرسایش و نرخ توزیع مجدد خاک در زمیننماهای کشاورزی، در بازههای زمانی مختلف استفاده میشوند. این روش میتواند مکمل مناسبی برای فناوریهای مرسوم اندازهگیری فرسایش و رسوب‌گذاری خاک باشد. هدف این مقاله بررسی برتری‌ها و کاستی‌ها هر یک از سه رادیونوکلئید ریزشی و شناسایی شکافهای کلیدی علمی مرتبط با استفاده از آن‌ها است. علاوه بر این، دستورالعمل انتخاب مناسبترین رادیونوکلئید و روش مرتبط، برای بررسی در مقیاسهای مکانی و زمانی مختلف و بررسی مجموعههای خاص از مشکلات زیست‌محیطی ارائهشده است. همچنین موارد کلیدی برای پژوهشهای آتی و کاربرد این رادیونوکلئیدها در بررسیهای فرسایش خاک، مشخص‌شده است. این موارد شامل افزایش استفاده از آن‌ها در مقیاس حوضه آبخیز و تبدیل آن از یک ابزار تحقیقاتی به یک ابزار پشتیبانی مناسب در تصمیمگیری مدیریت اراضی است.
فنی ترویجی
علیرضا اوجی؛ امیر اسلامی؛ عیسی اسفندیارپور بروجنی
چکیده
زمیننماها یکی از عوارض طبیعی سطح زمین هستند و بهعنوان یک ویژگی خاص مورفولوژیکی در سطح زمین محسوب میشود که از مقیاسهای بزرگ (مثل دشتها و کوهها) تا مقیاسهای کوچکتر (مثل تپههای کوچک) را شامل میشود. یکی از کاربردهای زمین آمار تعیین مرز واحدهای فیزیوگرافی بوده که در این پژوهش با استفاده از تخمین‌گر کریجینگ معمولی ...
بیشتر
زمیننماها یکی از عوارض طبیعی سطح زمین هستند و بهعنوان یک ویژگی خاص مورفولوژیکی در سطح زمین محسوب میشود که از مقیاسهای بزرگ (مثل دشتها و کوهها) تا مقیاسهای کوچکتر (مثل تپههای کوچک) را شامل میشود. یکی از کاربردهای زمین آمار تعیین مرز واحدهای فیزیوگرافی بوده که در این پژوهش با استفاده از تخمین‌گر کریجینگ معمولی منطقه‌ی هرمزآباد رفسنجان مورد مطالعه قرارگرفته است. به همین منظور، موقعیت 77 نقطه‌ی مشاهداتی در قالب یک الگوی نمونه‌برداری شبکه‌ای منظم با فاصلهی 500 متر مشخص و از عمقهای صفر تا 40، 40 تا 80 و 80 تا 120 سانتیمتری خاک، نمونه‌برداری انجام شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که مشابه با دیگر مطالعات و بر اساس شاخص درصد کارایی مدل، کریجینگ معمولی بهعنوان تخمینگری مناسب در پهنهبندی ویژگی‌ها در منطقه‌ی مورد مطالعه بوده است. بر اساس نتایج حاصل از مطالعه زمین آماری، فاصلهی نمونه‌برداری 1800 متر به عنوان معیاری برای مطالعات آینده در این منطقه بدست آمد. همچنین مقایسهی نقشه‌های کریجینگ و توپوگرافی منطقه، حاکی از آن بود که تخمین‌گر کریجینگ، وجود واحدهای فیزیوگرافی در زمیننمای منطقه‌ی مطالعاتی را بهتر نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، بهواسطهی وجود روند بلند دامنه در فواصل بیشتر از حدود 1800 متری در تغییر نمای خصوصیات خاکی بررسی شده کریجینگ مرز موجود میان واحدهای فیزیوگرافی را با دقت بالاتری نسبت به نقشه‌های توپوگرافی جدا مینماید. از این رو، پیشنهاد میشود در مطالعات خاکشناسی تفصیلی دقیق و تفصیلی که به نقشهها و اطلاعات دقیقتری نیاز می‌باشد از زمین‌آمار استفاده شود.