فنی ترویجی
رضا سکوتی اسکوئی؛ حسین بشارتی
چکیده
این مقاله با هدف بررسی ارزش خاک، پیچیدگی های ارزش گذاری آن برای پایه‌گذاری و ایجاد یک چهارچوب استاندارد برای روند ارزش‌گذاری خاک تهیه شد. در حال حاضر ارزش گذاری اقتصادی محیط زیست و منابع خاکی به عنوان یکی از ارکان اصلی تشکیل دهنده آن در قالب دو چهارچوب مفهومی فوق» چهارچوب خدمات اکوسیستم و چهارچوب ارزش اقتصادیِ کل « انجام می ...
بیشتر
این مقاله با هدف بررسی ارزش خاک، پیچیدگی های ارزش گذاری آن برای پایه‌گذاری و ایجاد یک چهارچوب استاندارد برای روند ارزش‌گذاری خاک تهیه شد. در حال حاضر ارزش گذاری اقتصادی محیط زیست و منابع خاکی به عنوان یکی از ارکان اصلی تشکیل دهنده آن در قالب دو چهارچوب مفهومی فوق» چهارچوب خدمات اکوسیستم و چهارچوب ارزش اقتصادیِ کل « انجام می گیرد و در این راستا مجموعه ای از روش ها برای برآورد منافع اقتصادی ناشی از خدمات زیست بوم و هزینههای اقتصادی ناشی از تخریب زیست بوم ابداع شده اند که در بیشتر موارد روشهای هزینه مبنا می‌باشند و شامل برآورد هزینه جایگزینی، هزینه فرصت از دست رفته و هزینه خسارت اجتناب شده و هزینه جانشین است. بررسی نحوه اجرای این روش ها و ملزومات آن مانند مقادیر عناصر مغذی خاک، کاربری اراضی و عملیات حفاظت خاک و آبخیزداری نشان می دهد که کلیه این زیرساخت ها در کشور در دسترس بوده و اجرای این روش ها امکان پذیر است. ویژگی این روش ها آن است که مزایای ملموس تر و واضح تر و اهمیت بنیادین و نگرانی های غیر قابل برگشت از کالاهای زیست محیطی را نشان می دهد. اما باید در استفاده از سیستم اندازه گیری مانند ارزش پولی، در ارزیابی محیط زیست باید احتیاط شود.
فنی ترویجی
فرهاد مشیری؛ محمدرضا بلالی؛ فرهاد رجالی؛ آزاده صداقت
چکیده
همگام با طرح ایده توسعه پایدار، مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه مورد توجه قرار گرفته است. بررسی چالشها و مسائل حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در ایران شامل کمبود ماده آلی و عناصر غذایی در خاک، عدم تعادل تغذیهای گیاه، کارایی کم استفاده از کودهای شیمیایی، وجود تنشهای محیطی و انتقال ناقص دانش به بهرهبرداران پیچیدگی و چند ...
بیشتر
همگام با طرح ایده توسعه پایدار، مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه مورد توجه قرار گرفته است. بررسی چالشها و مسائل حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در ایران شامل کمبود ماده آلی و عناصر غذایی در خاک، عدم تعادل تغذیهای گیاه، کارایی کم استفاده از کودهای شیمیایی، وجود تنشهای محیطی و انتقال ناقص دانش به بهرهبرداران پیچیدگی و چند بعدی بودن توصیه کودی را در سطح مزارع مشخص مینماید. مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در کشور مسیر تکاملی به‌سوی جامعنگری را در دورهی اول حرکت به‌سوی تلفیق با کاربرد انواع کودهای شیمیایی و آلی در قالب یک برنامه واحد مدیریتی طی نموده است. با این حال در توسعه مدیریت تلفیقی ضروری است چارچوبی تدوین گردد که کلیه عوامل دخیل را به‌صورت یکپارچه و در یک بسته مدیریتی شامل شود. اجزای مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه شامل رقم گیاهی، کودهای شیمیایی، آلی و زیستی، سیستم زراعی، شرایط اقلیمی، ویژگی خاکی و شرایط اقتصادی و اجتماعی مورد تأکید هست. در این مقاله سه گام شامل 1) مشارکت کلیۀ ذینفعان در فرآیند طراحی، اولویت‌بندی، اجرا و نظارت، 2) تطبیق مقدار، زمان و روش مصرف توأم کودهای شیمیایی، آلی و زیستی با نیازهای غذایی ارقام مختلف گیاهی در سیستم زراعی مستقر مورد نظر با توجه به تنشهای محیطی و 3) انتشار دانش و فناوری تلفیقی در ایستگاهها یا پایگاههای الگویی با مشارکت مروجین مسئول و کشاورزان داوطلب به منظور حصول دستاورد و اثربخشی در منطقه مورد نظر برای مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در ایران ارائه‌شده است.
فنی ترویجی
نورایر تومانیان؛ علی زین الدینی میمند
چکیده
با ارائه مفاهیم و مؤلفه‌های پایداری زیست‌بوم طبیعی، پتانسیل زیست‌بوم خاک برای دستیابی به پایداری طبیعت، سعی شده نقش علم ارزیابی در رسیدن به این اهداف تعریف شود. در این مقاله با تشریح مفاهیم و اجزاء پایداری زیست‌بوم، کارکرد زیست‌بومی خاک و ارائه مسیر راه برای حصول به پایداری محیط‌زیست در تبیین جایگاه و نقش ارزیابی اراضی در این ...
بیشتر
با ارائه مفاهیم و مؤلفه‌های پایداری زیست‌بوم طبیعی، پتانسیل زیست‌بوم خاک برای دستیابی به پایداری طبیعت، سعی شده نقش علم ارزیابی در رسیدن به این اهداف تعریف شود. در این مقاله با تشریح مفاهیم و اجزاء پایداری زیست‌بوم، کارکرد زیست‌بومی خاک و ارائه مسیر راه برای حصول به پایداری محیط‌زیست در تبیین جایگاه و نقش ارزیابی اراضی در این مسیر تشریح شود. اگرچه علم ارزیابی پایه و اساس فرآیندهای تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری است، اما هنوز به‌درستی و روشمند در جهت بهینه‌سازی مدیریت کلی و همه‌جانبه مورد استفاده قرار گرفته نشده است. در حقیقت، ارزیابی محیطی با هر تعریف و یا با هر روش اجرائی آن، حلقه مفقوده‌ای فرآیندهای تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در نظام مدیریت پایدار است و از آنجائی که علم ارزیابی ارتباط دهنده تمام علوم محیط زیستی، اقتصادی و صنعتی است، باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. ارزیابی اراضی، با تعیین وضعیت خصوصیات ترکیبی خاک از قبیل کیفیت، انحطاط، انعطاف‌پذیری، امنیت، سلامت، بهره‌وری، رفتار و کارایی همراه با ارزیابی خصوصیات عملکردی و خدمات زیست‌بومی خاک‌ها، نقش آنها را در مسیر مدیریت جامع زمین روشن مینماید و امکان ارتقاء کیفیت زندگی در کره خاکی را مهیا و پایدار می نماید.
فنی ترویجی
حامد رضایی؛ کریم شهبازی؛ سعید سعادت؛ کامبیز بازرگان
چکیده
عوامل بسیاری بر روی تولید محصولات سالم تأثیر دارند، چندان‌که نظارت بر آنها مستلزم نگاه فرآیندی و سیستمی در کلیه مراحل قبل از کشت تا هنگام عرضه و مصرف آنها هست. لذا به‌منظور آگاهی از مهم‌ترین عوامل و استفاده از تجارب ملّی و بین‌المللی، مطالعات داخلی و خارجی انجام‌گرفته، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت تا به‌توان بر اساس آن مطالعات ...
بیشتر
عوامل بسیاری بر روی تولید محصولات سالم تأثیر دارند، چندان‌که نظارت بر آنها مستلزم نگاه فرآیندی و سیستمی در کلیه مراحل قبل از کشت تا هنگام عرضه و مصرف آنها هست. لذا به‌منظور آگاهی از مهم‌ترین عوامل و استفاده از تجارب ملّی و بین‌المللی، مطالعات داخلی و خارجی انجام‌گرفته، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت تا به‌توان بر اساس آن مطالعات و اقدامات بعدی را طراحی نمود. خاک بستر تولید محصولات کشاورزی است. اگرچه تشکیلات زمین‌شناسی دارای غلظتهای بالای عناصر آلاینده(به‌ویژه فلزات سنگین) می‌تواند باعث آلودگی منابع خاک گردد، امّا فعالیت‌های بشری همانند فعالیت صنایع آلاینده، استفاده نادرست از نهاده‌های کشاورزی مانند آفت‌کش‌ها، کودهای شیمیایی و آلی (به‌ویژه کودهای فسفاتی، کودهای عناصر کم‌مصرف، لجن‌فاضلاب غیراستاندارد)، فاضلاب با کیفیت نامناسب، فرونشست‌های جوی به‌ویژه در مناطق شهری و حاشیه شهرها، از جمله مواردی هستند که خاک را تحت تأثیر آلاینده‌ها قرار میدهند. آلودگی آب امری منفک از خاک نبوده بلکه در ارتباط تنگاتنگ باهم هستند. هرچند گزارش‌هایی در مناطقی از کشور حاکی از وجود برخی فلزات سنگین در منابع آب با منشأ ژئوهیدرولوژیکی وجود دارد، امّا به نظر می‌رسد استفاده از فاضلاب‌ها در آبیاری محصولات کشاورزی در برخی نقاط به دلیل حجم و زمان طولانی نیازمند توجه جدی هست. درنهایت مدیریت بهعنوان کلیدیترین عامل در سلامت محصولات، نقشآفرینی اصلی را دارد. به هر روی تولید محصولات سالم صرفاً با منابع پایه (الف)خاک، (ب)آب و (ج) هوای سالم همراه با (د)مدیریت درست و با استفاده از (هـ)نهاده‌های سالم، (و)ضمن حفظ تعادل زیستی امکان‌پذیر است. وضعیت آلودگی محصولات مختلف در حقیقت برآیندی از فرآیند تولید محصول و عوامل مؤثر بر آن هست. نتایج بررسی برخی مطالعات داخلی نشان داد که به دلیل حساسیت و نیاز به تجربه بالا در مراحل مختلف نمونه‌برداری، اندازه‌گیری، گزارش تفسیر نتایج فلزات‌سنگین و نیترات نتایج بسیاری از مطالعات قابل استفاده نیست. در بین محصولات، غلظت نیترات در محصولاتی همانند اسفناج، کاهو، کرفس، سیب‌زمینی و خیار بیشترین و در محصولات میوه‌ای همانند گوجه‌فرنگی، هندوانه و طالبی کمترین غلظت نیترات مشاهده شد. در مورد فلزات سنگین نیز گسترش عمومی در مطالعات مشاهده نمی‌گردد.برای مدیریت و تولید محصولات با حدود مجاز آلاینده‌ها لازم است تا عوامل ذکرشده در تولید محصول سالم مورد توجه قرار گیرد. در این رویکرد، مدیریت بهینه حاصلخیزی خاک برای کنترل نیترات در محصولات، انتخاب گونه و رقم مناسب، عدم کاشت در اراضی آلوده و یا در معرض فرونشست‌های جوی و آب‌های آلوده امر ضروری است. برای رسیدن به این هدف انجام پایش کیفیت محصولات کشاورزی با صحت و دقت مناسب و شناسایی مناطق پر ریسک در تولید محصولات آلوده و عوامل آلاینده میتوان نسبت به ارائه راهکار مناسب در هر منطقه متناسب با عامل آن اقدام نمود.
فنی ترویجی
هوشنگ خسروی؛ هادی اسدی رحمانی
چکیده
از زمانهای قدیم لگومها در تناوب با سایر محصولات کشاورزی کاربرد داشته و حبوبات همواره بخش مهمی از سبد غذایی بشر بودهاند. یکی از مهم‌ترین ویژگیهای لگومها قابلیت ایجاد رابطه همزیستی تثبیت‌کنندگی نیتروژن با باکتریهای ریزوبیوم است. مدیریت این رابطه همزیستی، گامی در جهت کشاورزی پایدار و حفظ سلامت محیط زیست است. حدود ...
بیشتر
از زمانهای قدیم لگومها در تناوب با سایر محصولات کشاورزی کاربرد داشته و حبوبات همواره بخش مهمی از سبد غذایی بشر بودهاند. یکی از مهم‌ترین ویژگیهای لگومها قابلیت ایجاد رابطه همزیستی تثبیت‌کنندگی نیتروژن با باکتریهای ریزوبیوم است. مدیریت این رابطه همزیستی، گامی در جهت کشاورزی پایدار و حفظ سلامت محیط زیست است. حدود 130 سال قبل باکتری ریزوبیوم در داخل گره لگوم کشف و جداسازی شد. چند سال بعد اولین کود زیستی حاوی باکتری ریزوبیوم به بازار عرضه شد. ریزوبیوم، اولین کود زیستی مورد استفاده در ایران بود که از دهه 40 شمسی به کشور وارد و در کشت سویا مصرف شد. پژوهشها در دهههای گذشته در ایران نشان میدهد که تلقیح لگومها با باکتریهای ریزوبیوم سبب افزایش عملکرد آنها میشوند. از دلایل نیاز به تلقیح باکتریهای ریزوبیوم میتوان به فقدان باکتری ریزوبیوم اختصاصی همزیست، جمعیت پایین ریزوبیوم و از بین رفتن باکتری و یا کارایی آن به علت عوامل تنشی اشاره کرد. کودهای زیستی ریزوبیومی به اشکال مایع، پودری و گرانول در حاملهای معدنی یا آلی تولید و معمولاً به‌صورت تلقیح به بذر مورد استفاده قرار می‌گیرند. از پتانسیلهای تولید و مصرف کودهای ریزوبیومی در ایران میتوان به سطح زیر کشت قابل توجه لگومها، وجود زیرساختهای تولید در بخش خصوصی، وجود متخصصین و دانشهای فنی لازم، افزایش اقبال عمومی به مصرف محصولات ارگانیک و وجود موارد حمایتی در اسناد بالادستی اشاره کرد. از مهم‌ترین محدودیتهای مصرف کودهای زیستی میتوان به وفور و زودبازده بودن کودهای شیمیایی، وجود برخی مشکلات در فرآیند تجاریسازی و آشنایی ناچیز و اعتماد کم مصرف کنندگان به این محصولات اشاره کرد. از راهکارهای توسعه مصرف کودهای زیستی حاوی باکتریهای ریزوبیوم موارد زیر پیشنهاد میشود: بررسی خاک مناطق مختلف از نظروجود باکتریهای ریزوبیوم همزیست با لگومها، بررسی ضرورت تلقیح بذر لگومهای مورد نظر با باکتریهای ریزوبیوم همزیست مؤثر و کارا، بررسی امکان کشت لگومهای متناسب با شرایط اقلیمی در مناطقی که سابقه کشت لگوم ندارند، انجام پژوهشهای بنیادی در رابطه با باکتریهای بومی و موضوع رقابت با انواع وارد شده به خاک، انجام پژوهشهای مولکولی به‌منظور افزایش کارآیی همزیستی لگومها و آموزش و ترویج از طریق رسانههای ارتباط جمعی و شبکههای اجتماعی در مورد مزایای مصرف کودهای زیستی ریزوبیومی.
فنی ترویجی
حسین اسدی؛ حسین بشارتی؛ منوچهر گرجی
چکیده
کشور ایران با قرارگرفتن در محدوده خشک و نیمه‌خشک جهان و نیز با توجه به شرایط زمین‌شناسی و پستی و بلندی، دارای محدودیتهای متنوع و گسترده‌ای در منابع خاک و اراضی می‌باشد. این محدودیت‌ها با بهره‌برداری‌های غیراصولی و فشرده در طی چند دهه گذشته، موجب ایجاد چالش‌های فراوانی برای این منابع پایه و در نتیجه به خطر افتادن امنیت غذایی ...
بیشتر
کشور ایران با قرارگرفتن در محدوده خشک و نیمه‌خشک جهان و نیز با توجه به شرایط زمین‌شناسی و پستی و بلندی، دارای محدودیتهای متنوع و گسترده‌ای در منابع خاک و اراضی می‌باشد. این محدودیت‌ها با بهره‌برداری‌های غیراصولی و فشرده در طی چند دهه گذشته، موجب ایجاد چالش‌های فراوانی برای این منابع پایه و در نتیجه به خطر افتادن امنیت غذایی و سلامت جامعه شده است. در این مقاله، ضمن بیان مختصر اهمیت و کارکردهای خاک، وضعیت فعلی، و مهم‌ترین چالشها و محدودیتهای منابع منابع خاک کشور تبیین شده‌است. بر اساس اطلاعات و داده‌های موجود، فرسایش آبی و بادی خاک مهم‌ترین عامل تخریب خاک در ایران است که دارای پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و محیطی فراوان و گسترده‌ای است. فرسایش خاک به شکل‌های مختلف بادی و آبی در گستره ایران در همه کاربری‌ها وجود دارد. فرسایش‌های سطحی اغلب در دیمزارها و مراتع تخریب شده بسیار معمول می‌باشد. در حالی که فرسایش‌های عمقی (آبکندی و کناره‌ای) نقش غالب و اصلی را در تلفات کل خاک و رسوبدهی حوضه‌ها دارند. کمترین مقدار متوسط فرسایش خاک براورد شده در کشور، خیلی بیشتر از حدقابل تحمل خاک و توان خاکسازی می باشد. مهم‌ترین عامل تخریب خاک در اراضی فاریاب، شورشدن خاک است. دست‌کم بیش از 50 درصد اراضی تحت کشت آبی کشور با مشکل فزاینده شوری مواجه هستند. تغییر کاربری اراضی را شاید بتوان مهم‌ترین و اضطراری‌ترین چالش منابع خاک کشور به ویژه اراضی حاصلخیز کشاورزی دانست که دارای پیامدهای منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی می‌باشد. کمبود کربن آلی و کاهش توان تولیدی منابع خاک از محدودیتهای مهم کیفیت اراضی کشاورزی می‌باشد که امنیت و سلامت غذایی کشور را به شدت تهدید می‌کنند. تخریب منابع خاک کشور، نه تنها کارکرد تولیدی و زیست محیطی آن را تحت تاثیر قرار داده، بلکه ظرفیت اراضی و سرزمین را برای مقابله و سازگاری با تغییر اقلیم، وقوع خشکسالی و سیل نیز به شدت کاهش داده است. وقوع سیلاب‌های شدید با تواتر بیشتر از دوره بازگشت رخدادهای بارندگی، و نیز خشکسالی‌های شدیدتر از نشانه‌های این روند می‌باشند.